Kripto paralara ek olarak, akıllı sözleşmeler denen bir başka buluşblok zincir teknolojisi ailesinde yer sahibidir. Bunlar çok daha az evrak işi, daha garantili ve güvenilir anlaşmaları ve ilgili taraflar arasında herhangi bir güven zorunluluğu olmadan işlemlerin mümkün olması gibi durumları getirirler. Ama tüm bunları nasıl gerçekleştirebildikleri ile ilgili konuşmadan önce hadi bunların neler olduğunu konuşalım.
Akıllı sözleşme nedir?
Amerika’lı kriptograf Nick Szabo, akıllı sözleşmeler konseptini ilk defa 1994’te paylaşmıştır—Bitcoin’in doğumundan onbeş yıl önce. Günümüze geldiğimizde bunlar kripto para ve blok zincir alanlarında oldukça popüler hale gelmiştir.
Akıllı sözleşme, bir “uygulama veya program olup, bir blok zincir üzerinde çalışır” ve bir anlaşmanın koşullarına göre gerekli eylemleri otomatik olarak gerçekleştirmek üzere tasarlanmıştır. Bu tamamen mülkleri veya arabaları, farklı para birimlerini ve çok daha fazlasını alıp satmak için kullanılan tipik bir anlaşma veya sözleşme gibi çalışır—ama bunu dijital formda gerçekleştirir.
Blok zincir alanında akıllı sözleşmeler, kodlar olarak yazılır. Bu kodlar, sözleşmenin şartları ve koşullarıyla birlikte merkezsizleştirilmiş ve dağıtılmış kayıt defterlerinde halka açık mevcuttur.
Akıllı sözleşmede bahsi geçen olay veya sona erme tarihi tetiklendiğinde kod veya anlaşma gerçekleşecektir. Özüne bakılırsa, Ethereum, (ETH)akıllı sözleşmeleri üzerinde gerçekleştirebilen ve yürütebilen ilk blok zincirdir—ve bunlar Ethereum Sanal Makinesi (Ethereum Virtual Machine (EVM)) üzerinde gerçekleştirilmiştir. EVM, anlaşmada veya kodda yazan bir çalışma zamanı sağlar.
Akıllı sözleşmelerin üç temel kısmı
Diğer herhangi bir sözleşme veya anlaşmada olduğu şekilde, bir akıllı sözleşmenin üç önemli bileşeni söz konusudur—imzalayanlar, konu ve koşullar. Hadi her birisini kısaca tanımlayalım.
- İmzalayanlar – Anlaşmanın tarafı olan tüm tarafların, akıllı sözleşmenin üzerine kendi dijital imzalarını koymaları gerekecektir, çünkü kendilerinin anlaşma şartları ve koşullarını kabul edip etmediği bu şekilde kesinleştirilir.
- Anlaşmanın konusu – Bu, sözleşmenin konusu veya nesnesini belirtir. Bunun olabileceği şeyler örneğin bir araba, emlak veya tıbbi kayıtlar olabilir.
- Spesifik koşullar – Bu koşullar spesifik ve net olmalı ve belirtilen anlaşma ile ilişkili tüm kuralları, cezaları ve ödülleri içermelidir.
Akıllı sözleşmeler nasıl çalışır?
Daha önceden de bahsettiğimiz şekilde bu teknoloji, diğer herhangi bir anlaşmaya benzer şekilde ama dijital ve daha güvenilir bir formda çalışır. Maalesef bazı insanlar, alım satım veya işlem ortakları tarafından dolandırılmakta veya aldatılmaktadır—akıllı sözleşmelerin çözmeye çalıştığı pek çok sorundan bir tanesi budur.
Akıllı sözleşmeler “güvenme riski olmayan” anlaşmaları mümkün hale getirir, bunun anlamı, ilgili tarafların güven ve güvenlik ile hareket için birbirlerini tanımalarının gerekmeyecek olmasıdır. Her bir taraf bu sayede blok zincir yoluyla bağlayıcı karar ve anlaşmalara girebilir, bu da belirtilen koşulların karşılanması öncesinde sözleşmenin koşulunu serbest bırakmayacaktır.
Sözleşmeyi yürütmek veya güvenlik altına almak için herhangi bir üçüncü taraf veya aracıya ihtiyaç duyulmayacaktır, bu da daha az insan hatası ve daha az operasyonel masraf anlamına gelmektedir.
Akıllı sözleşmelerin faydaları nelerdir?
Yazımızın önceki kısımlarında akıllı sözleşmelerin nasıl kağıtsız ve güvenilir işlemleri mümkün hale getirdiğini belirtmiştik, şimdi de size sağlayabileceği faydalara göz atalım.
Kullanım verimliliği ve rahatlık
Belgeleri manuel olarak işlemek yorucu ve zaman alıcı olabilmektedir. Ayrıca iyi güvenlik altında tutulmayan bir yerde olması halinde belgelerinizin yanlış yere koyulması veya çalınması riski de söz konusu olabilmektedir. Akıllı sözleşmeler sayesinde belgeler ve diğer temel veriler dijital olarak kaydedilir ve bu sayede kayıt takibi daha kolay ve daha etkili hale gelir.
Anlaşmanın tam kontrolü ve güven
Belgeleriniz güvenli ve paylaşımlı bir kayıt defterinde tutulur—bir başka kişinin evrak dolabında veya kasasında değil. Akıllı sözleşmelerin aracılar tarafından çalıştırılması gerekmez, bunun anlamı, anlaşmanın tam kontrolünün elinizde olmasıdır. Blok zincir ayrıca her iki tarafça sağlanan tüm verilerin doğru olduğundan da emin olunmasını sağlar.
Garantili sonuç
Akıllı sözleşmeler aynı zamanda parayı ve sahiplik haklarını güvenli ve otomatikleştirilmiş bir sistem içerisinde her iki tarafın da üzerinde anlaşmış olduğu zamana kadar tutan bir işlem emaneti hizmeti olarak da çalışabilir. Bu, örneğin bir aracının fonksiyonlarına uygun şekilde de programlanabilir, ve “if-then(şart-komut)” prensibine göre çalışır.
Örneğin, Öncelikle şart olarak (if) bir emlak alıcısı, mülk ile ilgili ödemeyi tamamlar, sonrasında komut olarak (then) mülk sahibi tapu ve anahtarları alıcıya teslim eder.
Emniyet ve güçlü güvenlik
Akıllı sözleşmelerde anlaşmanız şifrelenir. Bu, kompleks kriptografi kullanır, dolayısıyla erişimi kolay değildir ve hacklenmesi aşırı zordur.
Maliyet-etkinlik
Akıllı sözleşmelerde aracılara ihtiyaç yoktur—emlak acentesi, finansal danışmanlar, noter veya başka muhtemel üçüncü taraf söz konusu değildir. Bunun anlamı, bu hizmet sağlayıcılar için çok para harcamanızın gerekmeyecek olmasıdır.
Akıllı sözleşmelerin gerçek dünyadan kullanım durumları
Yıllar içerisinde teknoloji ilerledikçe, akıllı sözleşmeler için gün geçtikçe daha fazla gerçek kullanım durumları ortaya çıkmaya başlamış haldedir. Duymuş olabileceğiniz kullanım durumlarına örnek olarak şunlar verilebilir:
NFT’ler ve NFT oyunları
Akıllı sözleşmeler ve NFT’ler vanilyalı dondurmayla elmalı turta gibi ayrılmaz ikilidir denebilir. Bunlar birbirlerini o kadar iyi karşılamaktadır ki günümüzün pek çok NFT’si, kendi ekosistemlerine akıllı sözleşmeleri uygulamaktadır—buna oyunlar, sanat galerileri, koleksiyonculuk ve çok daha fazlası dahildir.
Akıllı sözleşmelerin NFT’lere veya NFT’lerin akıllı sözleşmelere entegre olduğu iki ana yol söz konusudur.
İlki NFT’lerin akıllı sözleşmelerin içerisine gömülebileceğidir. Temelde bunun anlamı, bir akıllı sözleşmenin bir NFT’ye sahip olması ve bunun, akıllı sözleşme içerisinde belirtilen kurallar ve olaylara uygun şekilde bir başka kullanıcıya transfer edilebileceğidir.
İkincisi ise tam tersi doğrultudaki senaryodur: kullanıcılara NFT içerisindeki varlıklarına erişim sağlamak üzere NFT’lerin içine gömülü akıllı sözleşmeler. Bir NFT içerisinde bir şarkının var olduğunu ve bir akıllı sözleşmeye gömülmüş olduğunu düşünelim. Şarkıya erişmek için akıllı sözleşme içerisinde tanımlanmış tutarı birilerinin ödemesi gerekecektir. Ancak bu, muhtemelen kullanıcıların uygulamaları içerisinden oynat düğmesine bastıklarında gerçekleşecek bir prosestir.
NFT’ler ve akıllı sözleşmeler arasındaki partnerlikler, gözde blok zincir oyunları ve OpenSea gibi NFT alım satım platformları gibi pek çok başarılı girişimi meydana getirmiştir.
Hukuk endüstrisi
Akıllı sözleşmelerin en ilginç kullanım durumlarından birisi, avukatlara veya iş etkileşimlerine aracılık eden üçüncü taraf aracılara potansiyel bir alternatif sağlayacak şekilde hukuk endüstrisidir. Akıllı sözleşmeler, bir işlemin gerçekleştirilmesi için gerekli olan maliyetleri azaltarak bu alanda gerçek anlamda gelişim anlamına gelebilir.
Gerçekten de ABD eyaletleri, akıllı sözleşmeler ve blok zincir teknolojisinin hukuk endüstrisinde (belirli açılardan) kullanımına izin vermeye zaten başlamış haldedir. Örneğin; Kaliforniya, blok zincir teknolojisi yoluyla evlilik lisanslarına izin vermektedir ve Arizona, akıllı sözleşmeler yoluyla yürürlüğe koyulabilir hukuki anlaşmaların oluşturulmasına izin vermektedir.
Emlak
Hukuk alanındaki kullanım durumuna benzer şekilde, akıllı sözleşmeler de emlak endüstrisinde önemli roller oynama potansiyeline sahiptir. Bir aracıya ihtiyaç olmayacağı için işlem tamamlama ücretleri, aracı ücretleri ve tapu transferleri gibi ekstra masrafları ortadan kaldırarak masrafları azaltabilir. Ayrıca, bir mülkün küçük kısımları tokenleştirildiğinde kayıt tutma işlemlerinin tamamı akıllı sözleşmeler üzerinden gerçekleştirilebilir ve bu sayede her iki taraf için de hem zaman, hem de para tasarrufu sağlar.
Buna ek olarak, varlıklara kısmi sahip olma olanaklarını güçlendirmek suretiyle yatırıma giriş için bariyerleri düşürmesi de söz konusu olabilir.
Sosyal medya
Günümüz sosyal medyasının ana problemlerinden birisi, gizlilik problemidir. Pek çok platform merkezileştirilmiş haldedir, bu yüzden tüm bilgilerinizin kontrolünü tek bir girişe bırakır. Artık Steemit gibi sosyal medya platformlarının kullanılabilir olması sayesinde bu alanda akıllı sözleşmeler için oldukça fazla potansiyelin söz konusu olduğunu görmek zor olmayacaktır.
Steemit, kullanıcıların oy verme ve yüksek kaliteli içerik oluşturma yoluyla para kazanmalarına izin veren blok zincir tabanlı bir sosyal medya platformudur. Burada Steem isimli bir para birimi kullanılır, bunu kripto borsalarda alıp satabilir veya platform üzerinde içerik oluşturmak suretiyle bunu kazanabilirsiniz.
Steemit akıllı sözleşmeleri iki ana yolla kullanır:
- Steem Power(Steem Gücü) – Bu, oy kullanma sisteminin omurgasını oluşturmaktadır. Ne kadar fazla Steem Power’iniz olursa oyunuz o kadar güçlü olur. Oyunuz ne kadar güçlü olursa platformda o kadar fazla etki sahibi olursunuz.
- Steem Dollars (Steem Dolarlar) – Bu, gelecekte 1 USD kıymetinde Steem sözünü tarafınıza veren bir borca benzer enstrümandır.
Tüm bu özellikler, yüksek kaliteli içeriği teşvik eden bir eko sistem oluşturmaya çalışır.
Web tarama
Sosyal medyadaki kullanım durumuna benzer şekilde akıllı sözleşmelerin web taramadaki kullanımları, beğendiğimiz içerik oluşturucuları destekleme konusunda daha zengin bir deneyim sunar.
Brave gibi web tarayıcıları, kendi favori içerik oluşturucularını desteklemelerine izin verecek şekilde yerleşik bir cüzdan içeren bir tarayıcı kurmak suretiyle bunu zaten gerçekleştirmiş haldedir. Brave, paranın bir kısmını kendileri alan reklam şirketlerinin yerine içerik oluşturuculara daha fazla destek sağlamak için oluşturulmuştur.
Bu tarayıcıda iki akıllı sözleşme kullanılmaktadır:
- Poliçe Akıllı Sözleşmeleri (Policy Smart Contract (PSC)) – Bu, ödeme isteklerini doğrulama ve kullanıcı ödüllerini faturalandırmadan sorumlu akıllı sözleşmedir.
- Fon Akıllı Sözleşmeleri (Fund Smart Contract (FSC)) – Bu akıllı sözleşme, kampanyalar için fonları kabul edip alır ve işlem emaneti işlevini gerçekleştirir.
Birlikte bu iki akıllı sözleşme, pek çok kişi için daha keyifli bir tarayıcı deneyimi sunan bir ekosistem oluşturur—hem de reklam engelleyici kullanmayı gerektirmeden.
Kısaca tekrar ifade etmek gerekirse
Akıllı sözleşmeler dijitalleşmiş bir anlaşma gibi çalışır—ama daha doğru, verimli, ucuz ve hızlı bir şekilde. Bu, anlaşmanın hangi koşullarda devam edip hangi koşullarda iptal edileceğini belirten bir “şart-koşul” prensibi ile garanti altında ilerler.
Gelecekte pek çok endüstri ve işletmenin akıllı sözleşmeleri benimsemesi halinde işlemler ve anlaşmaların yanı sıra veri depolama ve paylaşma önümüzdeki yıllar boyunca çok daha güvenli ve güvenilir hale gelecektir.
*Bu makalenin içeriği, yalnızca bilgilendirme amaçlarıyla sağlanmıştır. Bu makaledeki bilgileri dayanak almanız halinde bunun doğru, güncel ve tam olduğunu doğrulamaktan siz sorumlu olursunuz.