Trafikte sıkışıp kalmaktan nefret edenlerden misiniz? Özellikle de aceleniz varken bu başınıza geldiğinde… Bu gibi zamanlarda gerçekten de yollardaki binlerce arabaya ve seyahat eden kişiye hizmet eden kaç yolun olduğunu merak ettiğiniz bile olmuştur. İlginç bir şekilde bu durumun kripto para dünyasında da bir karşılığı vardır ve bu, ölçeklenebilirlik sorunu olarak bilinir.
Bu durum, bir blok zincir ağının belirli kapasite sınırlarına ulaşmasıyla meydana gelir. Bunu, sıkışık yollar sebebiyle trafikte biriken arabalar gibi düşünebilirsiniz. Kripto örneğinde bunun karşılığı, pek çok insanın aynı anda işlem yapmaya çabalıyor olmasıdır. Buna çözüm olarak, kripto alanındaki ölçeklenebilirlik problemini çözmeyi amaçlayan 2’nci Katman denen yapılar söz konusudur. Peki ama ölçeklenebilirlik sorunu gerçekten nedir ve 2’nci Katman ağ, bunu nasıl çözümleyebilmektedir? Hadi birlikte belirleyelim.
Kısaca blok zincir ölçeklenebilirlik problemi
Günümüzde kripto paraların toplam piyasa değerlerini ele aldığımızda, amaçları ne olursa olsun bu koinleri elde etmiş kişi sayısını keşfedince çok şaşırırdınız. Bu makalenin kaleme alınma tarihi itibariyle (25 Ocak 2022) Bitcoin (BTC) zaten 686,21 milyar USD toplam piyasa değeri seviyesine ulaşmış bulunmaktadır ve Ethereum (ETH) da 286,55 milyar USD seviyesine erişmiş haldedir.
Bu devasa rakamlar, farklı kişilerin farklı kriptoları keşfetmeye başladıkları anlamına gelmektedir. Ve ne kadar daha fazla tamamlanması gereken işlem olursa blok zincir ağı da o derece daha yoğun hale gelmektedir. Burada ölçeklenebilirlik sorunu devreye girmektedir.
Örneğin Ethereum ağını ele alalım. Ethereum blok zincirinde yüksek talep, daha düşük işlem hızlarına ve neredeyse asla sürdürülebilir olmayan ETH gaz fiyatlarına karşılık gelmektedir. Aynı durum, Bitcoin blok zinciri için de geçerlidir, bu da yeni gelen yüksek sayıda işlem akışıyla başa çıkmak durumundadır.
Ağın operasyonel etkinliğini arttırmak ve proseslerini daha iyi hale getirmek için bir 2’nci Katman ölçeklendirme çözümü geliştirilmiştir.
Blok zincir katmanları nedir ve nasıl çalışırlar?
Yollarda sıkışmalara ölçeklendirebilirlik sorunu dersek, ek erişim yolları ve sokakları da 2’nci Katman olarak değerlendirilebilir. Bu, bir blokzincir ağının ölçeklenmesini daha iyi hale getirmek için oluşturulan ve tasarlanan çözümler için kullanılan terimdir.
Makalenin önceki kısımlarında bir ağın fazla yoğun olması durumunda işlem hızları ve proseslerinin daha yavaş ve işlem masraflarının daha yüksek hale gelebileceği hakkında konuşmuştuk. Bu problemler, 2’nci Katman yapıların ortadan kaldırmaya çalıştığı problemlerdir. 2’nci Katmanın nasıl çalıştığını anlamanıza yardımcı olması için hadi ilk olarak bundan önce gelen katman hakkında konuşalım—1’inci Katman.
1’inci Katman
Kripto alanında 1’inci Katman veya ana zincir, standart veya baz konsensus katmandır. Bu, neredeyse tüm işlemlerin gerçekleştiği ve sonuçlandırıldığı katmandır. Örneklere Bitcoin ağı, Ethereum ağı ve diğer kripto ağları dahildir. Bunu, belirli bir doğrultuda giden neredeyse tüm arabaların ve araçların kullandığı otoban olarak düşünebilirsiniz.
Arabaların sayısı arttıkça, trafik yığılmaları başlayacağı için problem başlar. Aynı şey blok zincir ağına giren ve tamamlanan işlemler için de geçerlidir—ölçeklendirme çözümleri de bu yüzden gereklidir.
Bazı 1’inci Katman ölçeklendirme çözümlerine, İş Kanıtı (PoW) ve Hisse Kanıtı (PoS) gibi terimlerle daha fazla karşılaşacağınız konsensus protokol iyileştirmeleri de dahildir. Diğeri ise, blok zincir ağının “çömlek kırıkları” adı verilen veri parçalarına ayrıldığı çömlek kırığı işlemidir.
Bir ağın, saniyede daha yüksek sayıda işlem gerçekleştirebilmesi veya daha düşük ücretler gerektirmesi durumunda—belki de ikisinin de gerekmesi durumunda, 2’nci Katman çözümler bir başka iyi seçenek olacaktır.
2’nci Katman
2’nci Katman, kısaca 1’inci Katmanın üzerine yapılmış bir başka katmandır. Bunun iyi tarafı, 1’inci Katmanda herhangi bir değişiklik yapılmasını gerektirmemesidir, bu da baz katmanın sistemlerinde ve proseslerinde herhangi bir kesintinin söz konusu olmayacağı anlamına gelmektedir. 2’nci Katmanın hedefi, işlemleri zincir dışında ele alıp işlemek suretiyle 1’inci Katmanın yeterliliklerini güçlendirmeye yardımcı olmaktır.
Bunun anlamı, 2’nci Katmanın çözümün işin bir kısmını sırtından atabilmesi, genel sıkışıklığı azaltabilmesi ve tekli başarısızlık noktalarının engellenmesidir. Bunu gerçekleştirmek suretiyle işlem hızları ve kullanıcı deneyimi herhangi bir kesintiye uğramayacak, aksine daha sorunsuz ve daha güvenli şekilde ilerleyecektir—yani sistem, tam da çalışması gereken şekilde çalışır hale gelecektir.
2’nci Katman ölçeklendirme çözümlerine daha derin dalış
İdealde bir blok zincir ağı, saniyede sonsuz sayıda işlemi ele alıp işleyebiliyor olmalıdır. Bu, işlem onay hızı veya TPS (saniyede işlem hızı) olarak belirtilmektedir. Ancak, günümüzde kripto ağlarının bu bağlamda ne durumda olduklarına bakarsak, saniyede sınırsız sayıda işlemi işlemenin halen daha gerçeklikten çok uzak olduğunu görürüz.
Bitcoin ana zinciri, 3 ila 7 TPS arası hızlar civarında çalışmaktadır—ki bu rakamlar, Visa’nın yaklaşık olarak 20.000 TPS olan hızından çok geridedir. Ama diğer taraftan baktığımızda Bitcoin’in ağı, inkar edilemez şekilde daha güvenlidir merkezsizleştirilmiştir ve her bir işlem, birden fazla düğüm, yani blok zincirin altyapı veri tutucuları, tarafından onaylanmalı, kazılmalı, dağıtılmalı ve onaylanmalıdır.
Ağın güvenilirliğini ve bütünlüğünü korurken aynı zamanda hızını ve etkinliğini artırmak için 2’nci Katman ölçeklendirme çözümleri geliştirilmiştir. Kullanım durumlarına şunlar dahildir:
- Durum kanalları
Durum kanalları, zincir dışında hızlı işlem gerçekleştirmek için çoklu imza sözleşmelerini kullanır ve sonrasında işlemleri, ana zincirde sonuçlandırır. Bu da ağ üzerindeki sıkışıklığı, işlem ücretlerini ve işleme gecikmelerini azaltır.
- Yan zincirler
Bu, Ethereum Sanal Makinesi (Ethereum Virtual Machine) (EVM) ile uyumlu çalışan bağımsız bir blok zincirdir ve ana zincire paralel şekilde çalışır. Ethereum ile iki yönlü köprüler kullanarak çalışır ve kendi konsensusu ve blok parametreleri altında işler.
- Rollup’lar (sır vermeyen toplu hale getirmeler)
Bunlar, işlemleri ana zincirin dışında ele alır ve konsensusa erişim sağlandığında veriyi 1’inci Katmana gönderir. Rollup’lar iki türe sahiptir: ZK-rollup’ları ve optimism rollup’ları.
Zero-knowledge(sıfır bilgi) (ZK) rollup’ları yüzlerce işlemi zincir dışında toplu hale getirir ve bunlardan bir kısa, interaktif olmayan argüman bilgisi (SNARK) oluşturur. ZK-rollup’larında, işlem verisi yerine sadece geçerlilik kanıtı gerekli olur. Bu da bir bloğun geçerliliğini sağlamayı daha hızlı ve daha ucuz hale getirir.
Optimistic rollup’lar ise, herhangi bir hesaplama gerçekleştirilmeden gerçekleştirilir ama burada yeni durumu ana zincire tekliflif eder veya işlemi “noterleme” işlemi gerçekleştirir. Hesaplama, Ethereum’un pahalı olan kısmıdır, bu da optimistic rollup’ları gaz masraflarını azaltmada ideal hale getirir.
- Plasma
Bu, Ethereum ağı için tasarlanmıştır ve akıllı sözleşmeler ve büyük miktarlarda veriyi daha basit bir şekilde organize etmenin yolu olan Merkle Ağaçları kullanılarak geliştirilmiştir. Plasma, sınırsız sayıda yan zincirlerin veya Ethereum ağının daha küçük kopyalarının geliştirilmesine imkan sağlar.
2’nci Katman ağlara örnekler
Artık 2’nci Katman ölçeklendirmenin neler olduğunu anladığımıza göre hadi artık bunun kripto alanındaki örneklerine geçelim.
- Bitcoin Lightning Ağı
Bitcoin Lightning Ağı, kullanıcıların anında yüksek hacimli mikro ödemeleri düşük maliyetlerde gerçekleştirmesine izin veren merkezsizleştirilmiş bir sistemdir. Bu ödeme protokolü, hızlı ve kolay Bitcoin işlemleri için geniş kullanıma sahip kanallar arasındadır.
- Loopring
Loopring, kendi projelerini geliştirmek için Ethereum’dan açık-kaynaklı akıllı sözleşmeleri kullanır. Bu, yatırımcıların yatırımlarını kendi cüzdanlarında saklarken işlemleri merkezileştirilmiş bir şekilde tamamlamalarına izin vermek suretiyle merkezlileştirilmiş ve merkezsizleştirilmiş borsaların karşılaştığı engelleri çözümlemek için oluşturulmuştur.
- Polygon
Polygon, Ethereum ağının ve geliştiricilerin güvenliğinde geliştirme sunar. Bu, optimize edilmiş Ethereum-bazlı teknolojiler oluşturmak için geliştiriciler tarafından kullanılan araçları içerisinde barındırır.
- Optimism
Optimism, Ethereum işlemlerinin masraflarını makul hale getirecek iyileştirmeler içerir. Bunun yanı sıra Optimism, aynı zamanda Ethereum kullanıcıları için işlem hızı da geliştirir.
İkinci katmanın da ötesi
Blokzincirin 2’nci Katmanı, inkar edilemez şekilde desteklediği ağa ve kullanıcılarına pek çok harika faydalar sunmaktadır. Daha önceden de keşfettiğimiz gibi, 2’nci Katmanın geliştirilmesi, Bitcoin ve Ethereum’unkiler de dahil olmak üzere farklı kripto ağlarında artan yük sorununu ele alır.
Kripto işlemlerinin yolları açıldıkça daha fazla sayıda kişi, dijital koinlerin sunduğu göz alıcı potansiyele erişmek için adım atmayı sürdürecektir. Diğer ağların yakında daha erişilebilir, daha hızlı ve daha ucuz kripto gönderileri sunmaya başlamalarını görmek bizim için pek de sürpriz olmayacaktır.